हेमा भट्ट, कञ्चनपुर — कार्तिक १६
कञ्चनपुर जिल्ला, कृष्णपुर नगरपालिका–९ स्थित सीता सामुदायिक वन उपभोक्ता समूहले चालु आर्थिक वर्ष २०८२/०८३ का वार्षिक नीति, कार्यक्रम र कार्ययोजनाअनुसार १५ हेक्टर क्षेत्रफलभित्र झाडी सरसफाइ अभियान सुरु गरेको छ।
वन समूहका अध्यक्ष पुनाराम चौधरीका अनुसार, यो अभियानमार्फत गरिब, दलित, अपांग, आदिवासी जनजाति र अशक्त वर्गका परिवारहरूलाई प्राथमिकता दिई रोजगारी सिर्जना गरिएको छ।
वन व्यवस्थापन अन्तर्गत उत्पन्न हुने आम्दानी रकमको ३५.५ प्रतिशत हिस्सा बुद्धि विकास तथा सामुदायिक उत्थानका लागि विनियोजन गरिएको छ।
अध्यक्ष चौधरीले भने, “कहिलेकाहीँका लागि भए पनि यो कार्यक्रमले स्थानीयलाई रोजगार दिएको छ। अनावश्यक झाडी र कुकाठ हटाउँदा साल, असना लगायतका मूल्यवान् बोटबिरुवा उत्पादनमा सहयोग पुग्नेछ।”
उनका अनुसार, “झाडी हटाएर मात्र बन हुँदैन, वन व्यवस्थित हुनुपर्छ। अनावश्यक बोट र झाडी हटाउँदा साल उत्पादन वृद्धि हुन्छ।”
उनले थपे, “झाडी सफा भएपछि डढेलो नियन्त्रण सहज हुन्छ। खडेरीको असर घटाउन फागुनदेखि ९० दिनका लागि ‘फायर वाच’ (Fire Watch) परिचालन गरी संरक्षण गर्ने काम हुँदै आएको छ। यस वर्ष नयाँ फायर लाइन निर्माणको तयारी पनि भइरहेको छ।”
वन समूहले नियमित रूपमा सीभीपीयू (Community Based Patrol Unit) परिचालन गरी गस्ती सञ्चालन गर्दै आएको छ। चौधरीले भने, “हामीले हरेक योजना र नीति वार्षिक सभामार्फत अनुमोदन गरीमात्र कार्यान्वयन गर्छौं। सामुदायिक वनले विधान, नियम र प्राविधिक पक्षको पालना गर्नैपर्छ, जसले वनको सदुपयोग र पारदर्शिता सुनिश्चित गर्छ।”
उनले नेपालभरिका सामुदायिक वनहरूलाई पनि सक्रिय हुन आग्रह गर्दै भने, “सामुदायिक वनहरू १२ महिना रोजगारी सिर्जना गर्न सक्ने स्रोत हुन्। पारदर्शी व्यवस्थापन भए वन दिगो रोजगारीको माध्यम बन्न सक्छ।”
अध्यक्ष चौधरीका अनुसार, नेपालमा करिब ५८ प्रतिशत भू–भाग वन क्षेत्रले ढाकेको छ, तर यसको सदुपयोग गर्न नसक्नु राज्यका सम्बन्धित निकायहरूको कमजोरी हो।
“वनभित्र पर्याप्त काठ र पुराना रूखहरू छन्, तर सदुपयोग नहुँदा युवाहरू बेरोजगार भएर विदेशिन बाध्य छन्। दिगो वन सञ्चालन गर्न सके देशमै रोजगारी सिर्जना गर्न सकिन्छ,” उनले भने।
उनीका अनुसार, सीता सामुदायिक वन २१९ हेक्टर क्षेत्रफलमा फैलिएको छ, जहाँ प्रायः सालका बिरुवा र बोटबिरुवा रहेका छन्। आगोबाट जोगाइएका कारण यहाँको वन संरक्षण र पुनःउत्पादन दर वृद्धि हुँदै गएको छ। अहिले यो वन नमुना सामुदायिक वन बन्ने दिशामा अघि बढिरहेको बताइएको छ।
वन संरक्षणका कारण यहाँ वन्यजन्तुहरूको बासस्थान विस्तार हुँदै गएको छ। चौधरीले भने, “वनभित्र खाली ठाउँ र चौर छैन, हरियालीले ढकमक्क छ। हामी सबै सरोकारवालालाई सीता सामुदायिक वनमा आइ प्रत्यक्ष अवलोकन गर्न अनुरोध गर्दछौं।”
स्थानीय बासिन्दाहरूले पनि यो अभियानप्रति उत्साह व्यक्त गर्दै भनेका छन्, “झाडी सफाइ अभियानले रोजगारी मात्र होइन, गाउँको हरियाली र वनको सुन्दरता पनि फिर्ता ल्याएको छ।”
सीता सामुदायिक वन अहिले दिगो वन व्यवस्थापन, संरक्षण र सामुदायिक सहभागिताको सफल उदाहरणका रूपमा कञ्चनपुरमा स्थापित हुँदैछ।
