हेमा भट्ट, कैलाली — कार्तिक १७
कैलाली जिल्लाको मोहन्याल गाउँपालिका–७ राजकाडाका किसानहरूका अनुहारमा यस वर्ष सुन्तलाको पहेँलो रङ होइन, हताशाको छायाँ छाएको छ। बारीभरि सुन्तलाका भारी फलेका छन्, हावामा सुन्तलाको मीठो गन्ध फैलिएको छ, तर बजारसम्म पुग्ने बाटो नहुँदा किसानहरू आफ्नै मेहनतको फल बारीमै कुहिन बाध्य भएका छन्।
राजकाडाको जुतेसुली क्षेत्र पछिल्ला वर्षहरूमा सुन्तला उत्पादनका लागि पहिचान बनाउन थालेको छ। यहाँको हावापानी, माटो र जलवायु सुन्तला खेतीका लागि अत्यन्तै उपयुक्त मानिन्छ। तर उत्पादन बढेसँगै समस्या पनि बढेको छ— उत्पादन बोक्ने सडकको अभाव। सवारीसाधन नपुग्ने सडकका कारण किसानहरूले घोडा, मान्छे, वा डोका प्रयोग गरेर सुन्तला बजारसम्म लैजानुपर्ने बाध्यता छ।
हाम्रो बारीमा सुन्तला फल्छ, तर बजार पुग्ने बाटो छैन। भारतको सुन्तला सहजै बजार पुग्छ, हाम्रो भने बारीमै कुहिन्छ, किसान अम्बर शाही भन्छन्, एक बोरामा २० किलो सुन्तला बेच्दा ३०–४० रुपैयाँ मात्रै पाइन्छ। त्यो पैसाले त बोराको मूल्य पनि उठ्दैन।
राजकाडाबाट लम्की बजारको दूरी केवल २० किलोमिटर मात्र हो, तर त्यो २० किलोमिटर किसानका लागि असह्य यात्राको प्रतीक बनेको छ। हिलोमैलो बाटो, वर्षातमा बाढी र पहिरोले अवरुद्ध हुने बाटो, अनि कुनै पनि सरकारी चासो नपुगेको अवस्था— यी सबै कारणले सुन्तला उत्पादनले व्यापारिक रूप लिन सकेको छैन।
किसानहरूले दुखेसो गर्छन्, हामी वर्षभर मेहनत गर्छौं, तर फलफूल बजारमै लैजान सक्दैनौं। सरकारको ध्यान सडक, सिँचाइ र बजार पहुँचमा पुग्दैन। जबसम्म हाम्रा उत्पादन बजारसम्म पुग्दैन, तबसम्म हाम्रो जीवन पनि उस्तै रहन्छ।
स्थानीयहरूले माग गरेका छन्— सरकार र सम्बन्धित निकायले तुरुन्तै राजकाडासम्म पुग्ने सडक निर्माण, सिँचाइ प्रणाली र बजार पहुँच सुनिश्चित गरोस्। उनीहरूको भनाइमा, यस्ता आधारभूत पूर्वाधार नहुँदा सम्भावनायुक्त यो क्षेत्र अझै पछि परिरहेको छ।
मोहन्याल गाउँपालिकाका अध्यक्ष देवी दत्त उपाध्यायले भने सुन्तला उत्पादक क्षेत्रसम्म पुग्ने ग्रामीण सडक विस्तारको योजना आगामी आर्थिक वर्षदेखि कार्यान्वयनमा ल्याइने बताए। यो क्षेत्र कृषि दृष्टिले निकै सम्भावनायुक्त छ, उनले भने, सडक निर्माणका लागि बजेट प्रस्ताव भइसकेको छ, र हामी यसलाई प्राथमिकतामा राखेका छौं।
तर अहिले किसानहरूको वास्तविकता फरक छ। सुन्तलाको मिठास हावामा मिसिँदै छ, तर त्यससँगै किसानको पीडा पनि बगिरहेको छ। पहेँलै देखिने सुन्तलाका बारीहरू अब उनीहरूका लागि खुशी होइन, चिन्ताको प्रतीक बनेका छन्।
किसान चन्द्र ब. शाही भन्छन्, हरेक वर्ष यस्तो नै हुन्छ। फलफूल कुहिन्छ, हामी सस्तोमा बेच्न बाध्य हुन्छौं। सरकारलाई भन्यौँ, तर सुनिदैन।
राजकाडा जुतेसुलीका अधिकांश किसानले अहिले प्रति किलो ५ देखि ७ रुपैयाँमै सुन्तला बेचिरहेका छन्। सडक नहुँदा व्यापारीहरू गाउँसम्म आउँदैनन्, किसानहरू नै बजारसम्म डोका बोक्दै पुग्नुपर्छ।
भारतिय सुन्तला बजार पुग्छ, हाम्रो सुन्तला बारीमै कुहिन्छ— किसानहरूको यो वाक्य अहिले सिंगो गाउँको वास्तविकता बनेको छ।
यदि समयमै सडक विस्तार र बजार पहुँच सुनिश्चित भएन भने, राजकाडाको सुन्तला खेती सम्भावना होइन, निराशाको कथा बन्ने खतरा छ। अहिलेका लागि त सुन्तलाले बारी पहेँलै बनाएको छ, तर किसानहरूको अनुहार अझै उस्तै म्लान छ। सुन्तला खरिदका लागि सम्पर्क:
कमल शाही – ९८५८४४०३११
चन्द्र ब. शाही – ९८४८०७२४७६
फम्फा काफ्ले
