कार्तिक १४
खेमराज भट्ट
काठमाडौँ —नेपालको प्रहरी इतिहासमा पहिलोपटक दलित समुदायबाट सहायक महानिरीक्षक (एआईजी) बन्न सफल भएका डम्बर विकले असमानता र विभेदका कठोर पर्खाल तोड्दै असाधारण उदाहरण प्रस्तुत गरेका छन्। मन्त्रिपरिषद्को निर्णयसँगै प्रहरी प्रधान कार्यालयको प्रदेश समन्वय विभागमा कार्यरत विकको पदोन्नतिले देशभरका दलित समुदायको हृदयमा आनन्द र गर्वको तरङ्ग ल्याएको छ।
तर यो उपलब्धि सजिलो यात्राबाट आएको होइन।
डम्बर विकको जीवन कथा स्वयंमा एक संघर्षको गाथा हो — जहाँ आँसु, अपमान र आशा मिसिएका छन्।
बाल्यकालमै आमा–बुबा गुमाएर टुहुरो बनेका डम्बरलाई दाजु खड्गबहादुर सुनारले स्याहारे। गाउँमा माध्यमिक विद्यालय नहुँदा उनी पढाइका लागि घोराही आए। त्यही शहरमा उनले पहिलो पटक विभेदको डस अनुभव गरे — जब घरबेटीले उनको ‘थर’ थाहा पाएपछि डेरा खाली गर्न आदेश दिए।
डेरा छोडेर उनी एक थारु परिवारको घरमा बसे, जहाँका छोरालाई ट्युसन पढाउँदै उनले पढाइलाई निरन्तरता दिए। विद्यालयमा पनि उनलाई ‘दलित’ भनेर अलग्याइन्थ्यो — सरस्वती पूजामा सबैको पालो सकेपछि मात्र मलाई पूजा गर्न दिइन्थ्यो, उनी सम्झिन्छन्, तर मैले मनमनै भनें, अरूले गरे पनि सरस्वतीले मलाई विभेद नगरोस्।
जीवनसँगको यही संघर्षले उनलाई दृढ बनायो।
एसएलसीपछि काठमाडौँ आएर उनले शंकरदेव क्याम्पसबाट आईकम, मीनभवनबाट बीकम, र अन्ततः त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट मास्टर डिग्री हासिल गरे। दाजुको सानो कमाइ र आफ्नो अटूट चाहनाले उनले पढाइ पूरा गरे।
२०५३ सालमा राष्ट्रिय अनुसन्धान विभाग (NID) मा निरीक्षकका रूपमा प्रवेश पाए। तर २०५८ मङ्सिर ८ गतेको दाङ आक्रमणपछि उनी प्रहरी सेवामा स्थानान्तरण भए। गुप्तचर प्रमुख देविराम शर्माले भनेका थिए, अब त या त देशका लागि लड्ने, या आत्मसमर्पण गर्ने — बीच बाटो छैन। र विकले देशका लागि लड्ने बाटो रोजे।
तर विभेदको छायाँ त्यहाँ पनि हराएको थिएन। कसैले भन्यो, ‘दलित डीएसपी पो आएको रहेछ!’, उनी भन्छन्, कसैले त फुली दलितको हातबाट लगाउन पनि हिच्किचायो।
कहिलेकाहीँ उनलाई लाग्थ्यो — थर परिवर्तन गरौँ कि?” तर त्यसपछि मनले उत्तर दिन्थ्यो — “किन लुकाउने? मेरो पहिचान नै मेरो शक्ति हो।
त्यही आत्मविश्वास र इमानदारीले उनले प्रहरी सेवामा इज्जत कमाए, र आज उनी नेपालका पहिलो दलित एआईजी बनेका छन्।
असोज २४ गते, जब दाजु खड्गबहादुरले फुली लगाइदिँदै आँसु रोक्न सकेनन्, त्यो क्षणमा डम्बर विकको संघर्षले मुक्ति पायो। भाइ, मेरो सपना पूरा गरिस्, दाजुले भनेका ती शब्दहरू केवल एउटा भाइप्रतिको गर्व थिएनन् — त्यो त सम्पूर्ण दलित समुदायको गौरवको आवाज थियो।
डम्बर विकको जीवन केवल एक व्यक्ति होइन,उनी समानताको प्रतीक, संघर्षको प्रेरणा, र समावेशी नेपालको सजीव उदाहरण हुन्।
उनको कथा सम्झाउँछ —थरले होइन, चरित्रले मानिस ठूलो बन्छ।
